Er aranés resistís. Totun, recule eth sòn usatge sociau

Ath torn de 2.200 persones parlen er aranés de forma abituau ena Val d'Aran. Son donades dera darrèra Enquèsta d'Usatges Lingüistics, corresponents ath 2023, qu'acabe de publicar er IDESCAT. 

Segontes Politica Lingüistica dera Generalitat, eth nombre absolut de parlants d'aranés se manten se lo comparam damb es enquèstes anteriores (deth 2018, 2013 e 2008). Mès se mos fixam enes percentatges, çò de cèrt ei qu'er usatge sociau dera lengua pròpria d'Aran recule un 3% respecte es donades de 2018 e se place en un 16,8%. E creisherie enquiath 23,4% (peth 26,6% de 2018) quan er aranés ei era lengua d'usatge abituau combinada damb d'autes lengües.

Aguesta mantenença deth numero de parlants combinadi damb era baishada der usatge sociau s'explicarie peth creishement de poblacion nauvenguda e er increment deth patron en nombres absoluts. En periòde 2018-2023 era poblacion aranesa a pujat un 5,6% e, d'entre aguesti, era poblacion neishuda en estrangèr puge un 15,1%. Com apunte eth lingüista Jordi Suïls, sosdirector de Politica Lingüistica en Naut Pirenèu e Aran:

"Era comunitat de parlants en aranés se manten. Non i a un procés de substitucion lingüistica, encara que, evidentaments, era lengua perd espacis d'emplec sociau perqué guanhen espacis es autes lengües, sustot, eth castelhan"

 

Eth lòc de neishença coma variabla 

Er estudi incorpòre, peth prumèr còp, eth lòc de neishença des enquestadi e aguesta, segontes Politica Lingüistica, ei ua donada clau entà compréner quin lòc aucupe er aranés en un territòri a on eth 65% des sòns abitants son neishudi dehòra dera Val d'Aran. "Ei ua donada fòrça importanta, entà auer ua imatge fòrça més clara deth ròtle que joguen es procedéncies e es origines en relacion damb eth sòn comportament lingüistic", afirme Suïls.

Atau donc, era enquèsta diferéncie entre es neishudi en Aran, en Catalonha, en Estat e en estrangèr. E ací es donades son clares: es enquestadi natius mantien es percentatges mès nauti ara ora de compréner, parlar, liéger o escríuer en aranés. Per tant, er usatge sociau der aranés se ten, sustot, a trauès des parlants natius:

 

Lo saben parlar, mès non lo parlen 

Era enquèsta apòrte tanben donades que conviden a pensar. Eth 53,6% des enquestadi afirmen que saben parlar er aranés. Mès sonque un 23,4% lo parlen de forma abituau. E, se mos fixam ena franja d'edat mès joena, entre es 15 e es 29 ans, tres quataus parts des enquestadi saben parlar er aranés, mès sonque 36,3% lo parle. 

Qué passe, donques, damb aguest 30% dera poblacion generau que poirie parlar er aranés en sòn dia a dia e non ac hè? "Ei de besonh analisar a hons es resultats. Mos cau saber quini son es motius que hèn qu'aguest 30% de parlants abituaus non empleguen era lengua e tanben mos cau impulsar accions, damb eth supòrt dera Generalitat, entà visualizar qu'er aranés tanben ei util coma lengua de trabalh e de carrèr", apunte era sindica d'Aran, Maria Vergés.

 

Es rèptes

Eth futur de tota lengua passe pes generacions mès joenes, aqueres que l'an de mantier e transméter en un futur. Com se despren dera enquèsta, eth sistèma d'immersion lingüistica dera escòla aranesa a dat es sòns fruts. E era transmission de pairs a hilhs creish e se place ath 28,7%. "Era comunitat de parlants d'aranés autoctòna se manten fòrta pr'amor qu'ei ua comunitat compacta a on es relacions tradicionaus entre familhes se manten fèrma", soslinhe Suïls. 

Ça que la, Generalitat e Conselh coïncidissen en un hèt. Non se pòt plaçar unicaments era atencion, ne era responsabilitat, enes naues generacions. Tenben cau trobar vies entà incorporar es nauvenguts coma parlants abituaus, coma apunte Vergés:

"Qu'era lengua sigue mès presenta tanben passe perqué es nauvengudi veiguen ena lengua un element d'ascens sociau"

Era enquèsta d'usatges lingüistics sus er aranés se hè cada 5 ans e a compdat damb ua mòstra de poblacion de 422 persones.  Ua chifra que, segontes era cap der executiu aranés, non reflèxe tota era realitat sus era lengua. Per açò, afirme que "se trabalhe entà crear ua enquèsta pròpria e especifica entara Val d'Aran".
 

Prumères reaccions

Ua des prumères reaccions as donades sus aguesta Enquèsta d'Usatges Lingüistics der aranés a arribat per part dera Academia Aranesa dera Lengua Occitana, er organ normativitzador dera lengua pròpria d'Aran.

"Èm preocupadi. Ei evident qu'er usatge sociau dera lengua recule e qu'eth celh de parlants ei de mès en mès envielhit",

afirme Jèp de Montoya eth sòn president. "Er impacte migratòri ei determinant e era realitat mos ditz qu'era majoria de nauvengudi adòpte eth castelhan coma lengua deth dia a dia", ahig. 

Montoya soslinhe qu'era Academia "ei a disposicion" des institucions competents entà "trabalhar amassa" ena promocion e aprenedissatge dera lengua.